Τίτλος: Π.2.

Ερώτηση:

Πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα.

Απάντηση:

Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνει το περιουσιακό δικαίωμα και το ηθικό δικαίωμα και διέπεται από το Ν. 2121/1993, ως ισχύει. Το περιουσιακό δικαίωμα δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργό να εκμεταλλευτεί το έργο και να επωφεληθεί οικονομικά από αυτό.

 

Οι εξουσίες, που περιλαμβάνει το περιουσιακό δικαίωμα είναι οι ακόλουθες:

• το δικαίωμα της εγγραφής του έργου, το δικαίωμα δηλαδή για την πρώτη ενσωμάτωσή του πάνω σε υλικό φορέα, που αποτελεί τη βάση για την περαιτέρω αναπαραγωγή του
• την αναπαραγωγή του έργου, δηλαδή την παραγωγή ενός ή περισσότερων αντιτύπων του
• τη μετάφρασή του
• τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλη μετατροπή του
• την εξουσία διανομής του πρωτότυπου έργου
• την εισαγωγή αντιτύπων του, που παρήχθησαν στο εξωτερικό
• την εκμίσθωση και το δημόσιο δανεισμό του
• τη δημόσια εκτέλεσή του, δηλαδή κάθε εκτέλεση που το κάνει προσιτό σε έναν κύκλο ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειάς του και το άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον
• τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοσή του
• την παρουσίασή του στο κοινό ενσυρμάτως, ασυρμάτως ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο (μετάδοση του έργου μέσω διαδικτύου).

 

Στην περίπτωση που κάποιος πραγματοποιεί κάτι από τα προαναφερθέντα χωρίς την άδεια του δημιουργού, προσβάλλει το περιουσιακό του δικαίωμα και μάλιστα αδιάφορα αν αποσκοπεί σε οικονομική ωφέλεια ή όχι.

 

Ο δημιουργός, εκτός από το περιουσιακό, έχει και το ηθικό δικαίωμα, το οποίο αποδίδει και την ιδιαίτερη φύση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς περιλαμβάνει την προσωπική σχέση που συνδέει το δημιουργό με το έργο του. Το ηθικό δικαίωμα περιλαμβάνει την ηθική εξουσία δημοσίευσης, την εξουσία να αποφασίζει δηλ. αν, πώς, πότε, το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό, την εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας πάνω στο έργο και ειδικότερα την εξουσία να μνημονεύεται το όνομά του στα αντίτυπα του έργου του και σε κάθε δημόσια χρήση του ή ακόμα και το δικαίωμά του να κρατάει την ανωνυμία του ή να χρησιμοποιεί ψευδώνυμο. Η εξουσία του δίνει τη δυνατότητα να απαγορεύει δηλαδή την κάθε παραμόρφωση, περικοπή ή άλλη τροποποίηση του έργου. Επίσης, υφίσταται η εξουσία προσπέλασης, δηλαδή η εξουσία να έχει ο δημιουργός πρόσβαση στο έργο του, ακόμη και αν το περιουσιακό δικαίωμα ή η κυριότητα στον υλικό φορέα του έργου ανήκει σε άλλον. Η προσπέλαση όμως πρέπει να πραγματοποιείται κατά τρόπο που να προκαλεί τη μικρότερη δυνατή όχληση στο δικαιούχο. Τέλος, στο ηθικό δικαίωμα περιλαμβάνεται και η ηθική εξουσία υπαναχώρησης, η οποία δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργό να υπαναχωρήσει από συμβάσεις μεταβίβασης ή εκμετάλλευσης έργων λόγου ή επιστήμης, εφόσον είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητάς του εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις περιστάσεις και με καταβολή αποζημίωσης στον αντισυμβαλλόμενο για τη θετική του ζημία. Η ιδιαιτερότητα του ηθικού δικαιώματος δεν έγκειται μόνον στο γεγονός ότι είναι ανεξάρτητο δικαίωμα από το περιουσιακό αλλά και στο ότι δεν μεταβιβάζεται.

 

Εκτός από την προστασία των δημιουργών, η τεχνική πρόοδος δημιούργησε την ανάγκη προστασίας των ερμηνευτών - εκτελεστών καλλιτεχνών, παραγωγών υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας καθώς και των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών. Τα φυσικά και νομικά αυτά πρόσωπα εισφέρουν πολύτιμα στη δημόσια εκτέλεση, την αναπαραγωγή, τη διάδοση ή και την παραγωγή κάποιων πνευματικών έργων. Λόγω της τεχνικής δυνατότητας εγγραφής και της ευκολίας του πολλαπλασιασμού των αντιτύπων έργων, οι εισφορές αυτές χρειάζονται προστασία για να μην γίνονται αντικείμενο οικειοποίησης και αθέμιτης εκμετάλλευσης από τρίτους. Προς την κατεύθυνση αυτή θεσπίσθηκαν ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, παράλληλες προς την πνευματική ιδιοκτησία και δημιουργήθηκε η κατηγορία των συγγενικών δικαιωμάτων, ήτοι συγγενικών προς την πνευματική ιδιοκτησία. Συγγενικά δικαιώματα αναγνωρίζονται από τον ελληνικό νόμο για:

 

• τον καλλιτέχνη που ερμηνεύει ή εκτελεί (α.46)
• τον παραγωγό των υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας (α.47)
• το ραδιοτηλεοπτικό σταθμό που εκπέμπει (α.48)
• τον εκδότη του εντύπου που έχει φροντίσει για τη στοιχειοθεσία και τη σελιδοποίηση (γραμμικό δικαίωμα-α.51)
• εκείνον που δημοσιεύει αδημοσίευτα έργα δημιουργών που δεν βρίσκονται εν ζωή (α.51Α)
• τον κατασκευαστή βάσεων δεδομένων

 

Ο νόμος περιέχει μια ενδεικτική απαρίθμηση των ερμηνευτών-εκτελεστών καλλιτεχνών και αναγνωρίζει για καθεμία από τις κατηγορίες συγγενικών δικαιούχων δικαιώματα με διαφορετικό περιεχόμενο (α.46-53). Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων αφήνει ακέραιη και δεν επηρεάζει κατά κανένα τρόπο την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Καμία από τις διατάξεις "περί συγγενικών δικαιωμάτων" δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τρόπο που να θίγει την προστασία αυτή.

 

Η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας εποπτεύεται από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.Ι.). Ο Ο.Π.Ι. είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και εποπτεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Κύριος σκοπός του Ο.Π.Ι. είναι η προστασία των δημιουργών και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων, η μέριμνα για την εφαρμογή του Ν. 2121/1993 και των διεθνών συμβάσεων, η εποπτεία των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης και η νομοπαρασκευαστική εργασία σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων. Ο ΟΠΙ, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, ασχολείται γενικά με κάθε πρόβλημα που εμφανίζεται στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, εκπροσωπεί την Ελλάδα στους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς καθώς και στα Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας εποπτεύει τη λειτουργία του συστήματος προστασίας των δημιουργών και δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων και ενσωματώνει και προσαρμόζει τις τελευταίες εξελίξεις σε κοινοτικό και διεθνές επίπεδο στην Ελλάδα συμβάλλοντας στην προαγωγή της δημιουργικότητας και του πολιτισμού. Διοργανώνει επίσης σεμινάρια για την επιμόρφωση και ενημέρωση των δικαστών, δικηγόρων, διοικητικών υπαλλήλων, δημιουργών, δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων, φοιτητών και σπουδαστών για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων και παρέχει πληροφορίες σχετικά με τα θέματα αυτά.